Odradzająca się po 123 latach zaborów Rzeczpospolita Polska do 1921r. toczyła walki o granice, szczególnie wschodnie (wojna polsko – ukraińska i polsko – bolszewicka). Dlatego polska administracja wojskowa działała w wojennych warunkach, a kraj podzielony był na Okręgi Etapowe i Okręgi Generalne (podlegające ministerstwu spraw wojskowych). Po przejściu w 1921r. na warunki pokojowe owe okręgi zostały zlikwidowane. W ich miejsce rozkazem Nr L.7600/Org Ministra Spraw Wojskowych gen. dyw. Kazimierza Sosnkowskiego zostało powołanych 10 Okręgów Korpusów.
Okręg Korpusu Nr IX (Poleski) posiadał swoje dowództwo w Brześciu nad Bugiem (przemianowanym z Brześcia Litewskiego w 1923r.). Dowództwu O.K w Brześciu podlegało 11 rejonowych dowództw pomocniczych. Jego terytorium obejmowało spory obszar woj. poleskiego (pow. brzeski, kobryński, drohiczyński, stoliński, łuniniecki, piński, prużański, kosowski), północną część woj. lubelskiego (pow. bialski, konstantynowski, łukowski, radzyński, janowski, włodawski, siedlecki), część woj. nowogródzkiego (pow. baranowicki, nieświeski, słonimski, nowogródzki) i fragment woj. białostockiego (pow. bielski) .
Pierwszym dowódcą O.K. Nr IX został gen. bryg. Franciszek Krajowski, który pełnił tę funkcję do 31.10.1922r. Po nim okręgiem dowodzili: gen. dyw. Karol Stanisław Schubert (01.11.1922 – 18.07.1924), gen. dyw. Józef Rybak (19.07.1924 – 09.08.1926), gen. bryg. Mieczysław Ryś – Trojanowski (10.08.1926 – 11.12.1935), gen. bryg. Czesław Jarnuszkiewicz (12.12.1935 – 28.01.1938). Ostatnim dowódcą był gen. bryg. Franciszek Kleberg (29.01.1938 – 09.09.1939). Z dniem 09.09.1939r. gen. F. Kleberg został powołany na dowódcę Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”.
Na obszarze Okręgu Korpusu Nr IX rozmieszczono różne jednostki wojskowe. 9. Dywizja Piechoty stacjonowała w Siedlcach, 20. DP – w Słonimie, a 30. DP – w Kobryniu. 9. Brygada Kawalerii z oddziałami wzmocnienia i zaopatrzenia znajdowała się w Baranowiczach. Podlegający 9. Grupie Artylerii 9. Pułk Artylerii Ciężkiej ulokowano w Siedlcach, a w 1933r. przeniesiono go do Włodawy. W Brześciu kwaterował 9. Dywizjon Samochodowy (reorganizowany i przemianowany ostatecznie w 1935r. na 4. Batalion Pancerny), 9. Pułk Saperów (od 1929r. 6.Batalion Saperów), 4. Batalion Telegraficzny, 9. Dywizjon Taborów, 9. Dywizjon Żandarmerii, a także V Batalion Balonowy posiadający dodatkowe posterunki meteo w Pińsku i Leśnej. Na terenie okręgu znajdowała się również Flotylla Pińska. Granicę polsko – sowiecką ochraniała brygada Korpusu Ochrony Pogranicza „Polesie” oraz pułk KOP „Snów”.
Ze względu na sąsiadowanie ze ZSRR Okręg Korpusu Nr IX był jednym z najważniejszych obszarów związanych z obronnością kraju. Wraz z O.K. Nr III Grodno wchodził w skład Inspektoratu Armii Wilno. Dodatkowo stanowił wielonarodowościowy teren. Do zachodniego brzegu Bugu zamieszkiwała go ludność przede wszystkim polska, lojalna wobec państwa. Za linią rzeki ta sytuacja ulegała diametralnej zmianie. Oba te czynniki (granica i zróżnicowanie ludnościowe) powodowały aktywniejsze działania wojskowego wywiadu. W ramach okręgu działały dwie agendy wywiadowcze. Pierwszą z nich była Ekspozytura Nr 6 Brześć Oddziału II Sztabu Głównego, która funkcjonowała w latach 1921-26., drugą zaś - Samodzielny Referat Informacyjny DOK Nr IX, zorganizowany w 1924r. i działający do września 1939r.
Jednostki wojskowe funkcjonujące w strukturze O.K. Nr IX miały pozytywny wpływ na miejsca, w których stacjonowały. Przyczyniły się znacząco do odbudowy miast i miejscowości zniszczonych w czasie I wojny światowej (np. Brześć nad Bugiem, Baranowicze). W czasie Światowego Kryzysu Gospodarczego (1929-33) wojsko zapewniało cywilom miejsca pracy. Przyczyniło się do rozwoju infrastruktury drogowej, sieci gastronomicznych, sportu i turystyki, fundowało szkoły. Stanowiło też największy rynek zbytu produktów rolnych. Dbało o miejsca pamięci narodowej oraz o oprawę uroczystości patriotycznych. Miało również ogromny wpływ na normalizację oraz stabilizację życia w regionie.
Okręg Korpusu Nr IX, tak jak pozostałe okręgi, stanowił jedno z oblicz odrodzonej po 123 latach Polski. Nie był hermetycznie zamkniętym środowiskiem, lecz przenikał praktycznie wszystkie aspekty życia zwykłych obywateli. To także ogromny rozdział historii związany z naszą gminą. Do obecnych czasów zachowały się jeszcze nieliczne ślady po nim, wystarczy uważnie ich poszukać.
Opracował: Dominik Litwiniuk