Na mapie zabytków naszej gminy znajduje się pewien ciekawy obiekt. W przeszłości łączył w sobie funkcjonalność z estetycznym, przyciągającym wzrok wyglądem. Dziś stanowi pamiątkę dawnych dziejów i nieodzowny element nadbużańskiego krajobrazu.

Mowa tu o „skarbczyku” w Neplach. Jest to najstarszy zachowany obiekt tamtejszego zespołu dworsko – parkowego. Został wzniesiony ok. 1786r. przez Franciszka Ursyna Niemcewicza herbu Rawicz. Służył jako miejsce przechowywania wartościowych, ale niepotrzebnych przedmiotów jak meble, dokumenty czy bibeloty.

Nepelski lamus spełniał swoją pierwotną funkcję jeszcze w XXw. kiedy właścicielami była rodzina Dymszów. W latach 30-tych ubiegłego stulecia zaczął służyć jako punkt zlewni mleka, zwożonego z całego majątku. Warto tu wspomnieć, że większość mleka sprzedawano w Brześciu, transportując je najkrótszą drogą do miasta, czyli promem przez rzekę Bug.

Lamus przetrwał II wojnę światową w nienajgorszym stanie. Jeszcze w 1944r. podobnie jak całe dobra nepelskie został upaństwowiony. W nowych, peerelowskich realiach stał się własnością GS-u w Neplach, a później w Terespolu. Był wykorzystywany jako magazyn rozdzielczy towarów, sklep z artykułami do produkcji rolnej i środkami ochrony roślin. Mieściły się w nim także rozlewnia wód mineralnych oraz magazyn sklepu spożywczego. W 1967r. został wpisany do rejestru zabytków.

Nazwa lamus wywodzi się od niemieckiego słowa „lehmhaus” i oznaczała jedno- lub dwukondygnacyjny budynek (murowany bądź drewniany) gospodarczy wchodzący w skład zabudowań dworskich, w którym przechowywano cenne rzeczy. Stąd potocznie nazywano go „skarbcem”.

Nepelski, parterowy lamus został wzniesiony z cegły na planie prostokąta. Bryłę osadzono na wysokiej podmurówce z podpiwniczeniem i przykryto dwuspadowym dachem. Do wejścia od frontu prowadziła przyległa platforma. W 1913r. (za czasów Lubomira Dymszy) obiekt przebudowano w stylu neogotyckim. Do ścian dostawiono przypory – wzmacniające filary, zwieńczone strzałkami z płytkimi, trójkątnymi wgłębieniami naśladującymi blendy. Drzwi i potrójne okno (nawiązujące do triforium) na frontowej elewacji umieszczono w ostrołukowych otworach. Na szczycie odseparowanym prostym gzymsem widnieje małe prostokątne okienko. Natomiast w ścianach bocznych umieszczono prostokątne okna oraz dekoracje w formie arkadowych biforiów – otworów podzielonych kolumienką i zamkniętych od góry łagodnymi łukami. Jedynie tylna ściana jest pozbawiona zdobień i otworów.

Dziś lamusa w Neplach nie wypełniają cenne dworskie przedmioty, ale nie przestał pełnić swojej pierwotnej funkcji. Na przestrzeni wieków wypełniły go niewidzialne i nienamacalne ludzkie historie. Wystarczy trochę wyobraźni, by przykładając ucho do jego ścian, w niezmąconej ciszy wysłuchać szeptanych opowieści z przeszłości.